गौरी-गणपती उत्सव

श्रावणातली व्रत-वैकल्याची धामधूम संपत असतानाच वेध लागतात गौरी-गणपतीचे! भारत देशामध्ये संस्कृती आणि परंपरा जपल्या जातात तसेच वर्षभर वेगवेगळे सण साजरे केले जातात. भारतामधले सगळे सण आनंदाने आणि उत्साहाने साजरे केले जातात पण त्यातील एक महत्त्वाचा सण म्हणजे गणपती उत्सव. गौरी-गणपती या सणांबद्दल लोकांच्या मनामध्ये एक वेगळेच प्रेम आहे.  सर्व प्रकारच्या शुभकार्यात सर्वप्रथम गणपतीचे पूजन केले जाते. शिव-पार्वतीचा पूत्र गणपतीला विद्येचे दैवत मानले जाते.

भाद्रपद महिन्याच्या चौथ्या दिवशी (साधारणत ऑगस्ट, सप्टेंबर या काळात ) गणेश चतुर्थी येते. घराघरात गणपतीची मूर्ती आणली जाते व 11 दिवस मोठ्या भक्तीभावाने तिची पूजा केली जाते. महाराष्ट्र, तेलंगणा, गुजरात, कर्नाटक, तामिळनाडू, आंध्र प्रदेश, केरळ, गोवा, ओडिशा, मध्य प्रदेश, छत्तीसगड आणि बालीमध्ये या उत्सवात घरोघरी आणि सार्वजनिक पंडालमध्ये भगवान गणेशाच्या मातीच्या मूर्तीची प्रतिष्ठापना करून कुटुंबे, मंडळे, गटांकडून पूजा केली जाते.  परंतु उत्तर भारतातील काही राज्यांमध्ये मंदिरांमध्ये भगवान गणेशाची तात्पुरती मूर्ती बसवून हा उत्सव साजरा केला जातो. 

सार्वजनिकपणे गणेशोत्सव गणपती मंडळांमध्ये सुद्धा वेगवेगळ्या पद्धतीने सजावट करून साजरा केला जातो. सार्वजनिक मंडळे या काळात आकर्षक देखावे उभारतात. यात ऐतिहासिक, पौराणिक, सामाजिक देखावे असतात. सगळेजण सजावट, गणपती आणणे, विसर्जनात हिरिरीने भाग घेतात. सकाळ, संध्याकाळ आरती, प्रसाद - खिरापत, लाडू आणि मोदकांचा नैवेद्य दाखवला जातो, रात्रीचे कीर्तन, प्रवचन, मंत्रजागर यांचे आयोजन करुन गावातील मुलांना, कलाकारांना त्यांच्या कला सादर करायला वाव मिळतो. त्याशिवाय वेगवेगळ्या स्पर्धांचेही आयोजन केले जाते. लोकांना एकत्र येण्याची संधी मिळते. काही काही गणेश मंडळे सामाजिक उपक्रमही राबवतात ही स्तुत्य बाब आहे. गेल्या काही वर्षांत पर्यावरणाविषयी जागरूकता वाढल्याने, लोकांनी गणेश चतुर्थी पर्यावरणपूरक पद्धतीने साजरी करण्यास सुरुवात केली आहे. 

गणेशोत्सव साजरा करण्यासाठी खरोखरच एक अनोखा पर्याय म्हणजे भक्तीसंगीत, वाद्य संगीत कार्यक्रम. कलाकारांना गणपतीचे अभंग, भजन आणि भक्तिगीते गाण्यासाठी आमंत्रित केले जाऊ शकते. संगीत आपल्या मनाला आनंद देते. इंस्ट्रुमेंटल म्युझिकमध्ये खूप वैविध्य आहे. बासरीवादन, व्हायोलिन, सरोद, सतार, जलतरंग, फ्यूजन, सोलो कॉन्सर्ट , वाद्यांची जुगलबंदी इत्यादी यांसारखे कार्यक्रम करणारे कलाकार आहेत, ज्यांना सादरीकरणासाठी आमंत्रित केले जाऊ शकते. गणेश मंडळे आणि गृहनिर्माण संस्थांमध्ये मराठी सेलिब्रिटींनाही आमंत्रित करतात. तसेच शास्त्रीय गायन कार्यक्रम, मधुर संगीत वाद्यवृंद,ऑर्केस्ट्रा . बॉलीवूड क्लासिक्स, समकालीन हिट्स, लोकगीते इत्यादी सादर केले जातात.

गणपती बसल्यनंतर दोन दिवसांनी गौरींचे आगमन होते. त्या तीन दिवस राहतात.  फक्त तीन‌ दिवसांचंच त्यांचं माहेरपण. पण येताना आपल्यासोबत त्यांनी आणलेला उल्हास-चैतन्य मात्र वर्षभर पुरत. लक्ष्मी किंवा गौरीच्या मांडणीत विविधता असली तरी जमीन समृद्ध करण्यासाठी धान्य लक्ष्मीची पूजा करणे हा मूळ हेतू असतो. भारतात भाद्रपदातली ज्येष्ठा गौर महाराष्ट्रातही विविध प्रकारे अवतरते. सालंकृत मूर्तिरूपात अनेक ठिकाणी ती जोडीने येते. ज्येष्ठा आणि कनिष्ठा!  या मूर्तिरूपांना बहुधा महालक्ष्मी, लक्ष्म्या म्हणतात. कोकणात अनेक ठिकाणी एकच मूर्ती असते. कोकण-गोवा प्रदेशात मुखवट्याची एकच गौरीची मूर्ती असते. पण त्याच जोडीला पाणवठ्याकाठी असलेले गोटे, आपोआप उगवलेली रंगीबेरंगी फुलांची तेरड्याची रोपे आणून तीच गौर म्हणून पुजतात. म्हणून हल्ली गौरी- गणपती समोर मंगळागौरीचे कार्यक्रम केले जातात.

अकरा दिवसांनी म्हणजे अनंत चतुर्थीला ढोल-ताशा, नगारे वाजवीत गणपतीला विसर्जनासाठी तयार केले जाते. गणेश विसर्जनासाठी एक भव्य रथ सजवला जातो. यानंतर गणपतीची आरती करून संपूर्ण शहरात शोभायात्रा काढीत "गणपती बाप्पा मोरया, पुढच्या वर्षी लवकर या" या तऱ्हेच्या गर्जना ,अशा घोषणा देत गणपती बाप्पाचे विसर्जन करताना अंत:करण दु:खी होते. मिरवणुकीच्या शेवटी शहरातील तलाव, नदी अथवा समुद्रात भगवान गणेशाने विसर्जित केले जाते.

For more details click on link below :- 

https://meetkalakar.com/Artipedia/entertainment-programs-for-ganesh-chaturthi

News story article Link - 

https://newsstorytoday.com/%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A4%BE-%E0%A4%B8%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A4%AD%E0%A5%80-%E0%A5%A8/

You tube link :- 

https://www.youtube.com/watch?v=K3-WCJm9RLM&t=1s

मंगळागौर

 श्रावण महिन्यापासून सर्व हिंदू सण जोरात साजरे व्हायला लागतात. श्रावण महिना म्हटला की सर्वात पहिले आपल्या डोळ्यासमोर उभे राहतात ते या महिन्यातील सण. नागपंचमी, श्रावणी सोमवार, मंगळागौर, शुक्रवारी जिवतीची पूजा, रक्षाबंधन, कृष्ण जन्माष्टमी असे अनेक सण एकापाठोपाठ एक लागून येतात. मंगळागौर म्हटलं की मंगळागौर माहिती, मंगळागौरीची आरती, मंगळागौरीचे खेळ ही सगळी मजा कशी डोळ्यासमोर येते.

विशेषत: मंगळागौरीचा उत्सव, हा नववधूंसाठी सर्वात महत्त्वाचा उत्सव आहे. तिच्या लग्नानंतर श्रावण महिन्याच्या मंगळवारी नववधू आपल्या पतीच्या दीर्घायुष्यासाठी,  सुखी वैवाहिक जीवनासाठी आणि कुटुंबाच्या कल्याणासाठी शिवलिंग पूजन करते. मंगळागौरी पूजा किंवा मंगळागौरी व्रत श्रावण  महिन्यातील मंगळवारी केले जाते. मंगळागौरी व्रत देवी मंगलागौरीला समर्पित आहे, जी देवी पार्वती देवी म्हणून प्रसिद्ध आहे.

मंगळागौर हा सर्व कुटुंबातील महिला आणि नातेवाईक यांचा संगीतमय मेळावा आहे. त्यात नाचणे, खेळ खेळणे, उखाणे म्हणजे विवाहित स्त्रिया आपल्या पतीचे नाव काव्यमयपणे घेतात. स्वादिष्ट खाद्यपदार्थांचा आस्वाद घेतला जातो.

नऊवारी साडी नेसून, नाकात नथ आणि पारंपरिक दागिने घालून ही पूजा केली जाते. अगदी नटूनथटून एकत्र जमून मंगळागौरीची पूजा साजरी करण्यात येते. षोडशोपचार विधी करून देवी मंगलागौरीची पूजा केली जाते. देवीला विविध वस्तू अर्पण केल्या जातात. विधी पूर्ण केल्यानंतर, भक्त मंगळा गौरी व्रतामागील कथा वाचतात / ऐकतात. स्त्रीला वैवाहिक जीवन समृद्धी मिळते आणि तिच्या जीवनातील प्रत्येक बाबतीत आनंद मिळतो, अशी एक प्रचलित धारणा आहे. 

पारंपारिक मंगळागौरीच्या खेळामध्ये मंगळागौर रात्रभर जागवली जाते, अगदी दुसर्‍या दिवशी पहाटेपर्यंत हे खेळ खेळले जातात. महिनाभर रोज जवळजवळ खेळ खेळले जायचे, त्यामुळे महिला फिजिकली एकदम फिट असायच्या. त्यामध्ये फुगड्या जवळजवळ वीस ते पंचवीस प्रकार खेळले जातात-  एका हाताची फुगडी, फुलपाखरू फुगडी, बस फुगडी या आणि अशा बऱ्याच प्रकारच्या फुगड्या खेळल्या जातात। त्याची सुरुवात सासू-सुनेची फुगडी आणि विहिणी-विहिणी फुगडी याने केली जाते. फुगडी करताना स्त्रिया विविध प्रकारची रचना करून गातात आणि नृत्य करतात. जास्तीत जास्त वेगाने, नर्तक "फू" सारख्या आवाजात तोंडातून हवा फुंकून ताल जुळवतात. त्यामुळेच याला फुगडी हे नाव पडले. अनेक गाण्यांमध्ये गुंफून आणि अनेक उखाणे घेऊन हे खेळ खेळले जातात.  

पिंगा ग पोरी पिंगा सध्या बाजीराव मस्तानी मुळे फेमस झालेलं आहे. पण पारंपरिक पिंगा मध्ये एक वेगळीच मजा आहे. त्याच्यामध्ये मुलीकडचे वेगळे पिंगा घालतात आणि मुलाकडचे वेगळे पिंगा घालतात आणि त्याच्यामध्ये सांगतात लेक माझी ग सुन तुझी ग, लेक माझा ग जावई तुझा ग  - पिंगा ग पोरी पिंगा आणि त्यांच्यामध्ये जी जुगलबंदी चालते ती अप्रतिम असते, त्याच्यात खूप मजा येते. 

लाट्या बाई लाट्या, अठूडं केलं गठूडं, सासु सुनेचा भांडण, आई-मुलीचं आई मी येऊ का , गंमत आहे ना त्या खेळांची ! सूप घेऊन नृत्य , कमळ , नंतर गोफ विणतात, हे  खेळ खेळताना खरोखर खूप धम्माल येते! कशी मी नाचू?  नाच गं घुमा - या गावचा, त्या गावचा सोनार नाही आला, तोडे नाही मला, नाचू मी कशी ? असे म्हणत- आपल्याला हव्या असलेल्या दागिन्यांची मागणी करतात.

आळुंकी-साळुंकी, ताक घुसळणे, भोवर भेंडी, हातूश पान बाई, फुगडी, खुर्ची का मिर्ची, काच किरडा, तिखट मीठ मसाला- फोडणीचे पोहे कशाला, या आणि अशा विविध प्रकारचे 100 च्या वर खेळ खेळले जातात. काही ठिकाणी तर उखाण्यांच्या स्पर्धा सुद्धा घेतल्या जातात. स्त्रिया दुसऱ्या दिवशी पहाटेपर्यंत झिम्मा (टाळी नृत्य), भेंड्या (अंताक्षरी गाणी) खेळतात. पहाट झाल्यावर कोंबडा खेळून कार्यक्रमाची सांगता केली जाते.

हल्ली मंगळागौरीचे विविध ग्रुप बोलवून मंगळागौर साजरी केली जाते, यामुळे आपली परंपरा, संस्कृती यांचा वारसा जतन केला जातो. 

दुसऱ्या दिवशी म्हणजे बुधवारी देवी मंगलागौरीच्या मूर्तीचे नदीत किंवा तलावात विसर्जन केले जाते. कुटुंबाच्या सुखासाठी हे पूजन आणि मंगलागौरी व्रत सलग पहिले पाच वर्षे केले जाते.

For mote details click on link below 

https://meetkalakar.com/Artipedia/mangalagauri

Article on Mangalagauri

https://newsstorytoday.com/%E0%A4%AE%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%B3%E0%A4%BE%E0%A4%97%E0%A5%8C%E0%A4%B0

You tube link 

https://www.youtube.com/watch?v=6I-tmHt-n7U

Raga Hansadhwani

The hamsa / hansa and hamsaa / hansaa, commonly heard names for male and female swans in India, have found mention in Indian mythology and spirituality. They are described as messengers, as a symbol of the individual spirit, and as a vehicle for Saraswati, the goddess of knowledge. 

Notably, however, there are names of some ragas that carry reference to the bird. Of these, the more popularly heard is Hamsadhvani / Hansadhvani (literally, the sound of the hamsa / hansa), an import from the Carnatic or South Indian art music tradition. It is an audav raga. It is a janya raga of the Melakartha raga, Sankarabharanam (29th) but according to Hamsadhvani's prayoga or the way it is sung it is said to be the janya of Kalyani (65th).

Hamsadhwani raga is bright and auspicious, one that is most suited for commencing a Carnatic concert. That probably explains why kritis in Lord Ganesha abound in this raga. This raga is well-loved and easily identified due to its distinctive charm that gets better when sung in Madhyamakala (medium-fast tempo). Hamsadhwani is a pentatonic scale ( audava raga) and the notes it houses include Shadja, Chatusruti Rishabha, Antara Gandhara, Pancama and Kakali Nishada. 

It was created by the Carnatic composer Ramaswami Dikshitar (1735–1817), father of Muthuswami Dikshitar (one of the musical trinity of Carnatic music), and brought into Hindustani music by Aman Ali Khan of the Bhendibazaar gharana. It has become popular due to Amir Khan. Nonetheless, it is a raga many musicians use in Hindustani music using Hindustani methods of rendering a raga.

Popular kritis in Hamsadhwani include ‘Vatapi Ganapatim’ and ‘Parvati Patim’ of Dikshitar, ‘Sri Raghukula’ and ‘Raghunayaka’ of Tyagaraja. ‘Vinayaka’ of Veeva Kuppier and ‘Vara Vallabha’ of G.N. Balasubramaniam have colourful sangatis that enthuse one and all. ‘Karunai Seivaai’ of Papanasam Sivan and ‘Gam Ganapathe’ of Muthiah Bhagavatar deserve mention.

Ilaiyaraaja’s liking for this raga is evident from the way he has handled ‘Sri Ranga Ranga’ from Mahanadhi.

Film songs in Raga Hansadhwani 

1) Ja Tose Nahin Bolun Kanhaiya

2) Karam Ki Gati Nyari

3) O Chaand Jahaan Woh Jaaye

4) Ali Hasat Pahili Raat

5) Aas Ahe Antari ya

6) Jayostute shri 

7) Yuvatimana Darun Ran

8) Shur Amhi Sardar

For more details pleas click on link below :-

https://meetkalakar.com/Artipedia/Hamsadhvani

You tube link 

https://www.youtube.com/watch?v=rrCnJTnM1F4

Raga Khamaj

Khamaj is  a Hindustani classical music raga within the Khamaj thaat which is named after it. Many ghazals and thumris are based on Khamaj. It utilises the shuddha (pure) form of Ni on the ascent, and the komala (flat) form of Ni on the descent, creating a key asymmetry in compositional and improvisational performance. This raga has been explored more in the lighter forms of Hindustani Classical Music such as Thumri, Tappa etc. Yet a many compositions in Dhrupad and Khayal are found as well.

This Raag is an ideal melodic format for both type of Shringars, Vibralambh (Separation) and Uttan (Union) Shringar. For this reason, there are more Thumri compositions in this Raag. The mood is light and enthralling but not sedate. With a husky voice that emits the emotion of painful separation and with Khatkas and Murkiyan, the Raag mood is well brought out, decorated with diverse Thumri styles of Panjab, Lucknow and Banaras Gharanas. 

Raga Khamaj is a late evening raga and is brought out rather elegantly in the light classical form of thumri. It has been a popular choice for film music as well. The romantic nature of the raga is brought out by this delightful composition of Salil Chowdhury O Sajna Barkha Bahar Aayi. 'Kuch To Log Lahenge' and 'Nazar Lagi Raja Tore Bungal Par', are two well known examples of common songs in this rag.  There are many other popular film songs in Khammaj as well.

This rag is one of the most common in Indian music.  Although it is used in the classical styles, its romantic character makes it much more appropriate to the semi-classical and lighter styles.  It is traditionally ascribed to the second part of the night.

Film Songs in Raga Khamaj

1 Jao re jogi tum jao re

2 Diwana mastana hua dil

3 Bada natkhat he re

4 Ayo kahanse ghanashyam

5 Piya to se naina lage re

6 O Sajna barkha bahar aaye

7 Khat likha de savayiya

8 Najar lagi raja

9 Kuch toh log kahenge

10 Mere to giridharagopala

11 Dhal chuki shyam

12 Aa dil se dil mila le

13 Tere mere milan ki ye raina

14 Nazar Lagi Raja Tore Bungale Par

For more details click on link below 

https://meetkalakar.com/Artipedia/Khamaj

You tube link :- 

https://www.youtube.com/watch?v=4u2vx3vZB2w